Fran (Narf): “Oín dicir que non ías andar máis por aquí”

por Xoán Carlos Garrido Couceiro en Terra e Tempo:

Dicíase aquelo de que a “arte pola arte” era reaccionaria e que o revolucionario era aturar a un autor “engagé”. Entón coñecemos a Fran e cambiou todo o que pensábamos ao respecto.

O compromiso acomodou creadores, houbo momentos de valentía dos que logo se quixo vivir de rendas e houbo moito “traidor dos aplausos” en termos de Silvio Rodríguez, quen compartiu a praza da Ferrería con Narf nunha noite inesquecíbel. Mais cando empezou todo, hai case 30 anos, cando Fran se bota ao océano da vida só co único respaldo da súa guitarra, cando acorda deixar a busca dun acomodo académico, dun sustento estábel, dun teito fixo, os que estábamos alí nese momento non nos parecía ningún atrevemento, aquela mocidade dos 80 vivía iso como se fose o máis natural do mundo. Cando hai meses falamos, comentoume que gardaba certa envexa dos que tiñamos unha vida “resolta”, mais, ao mesmo tempo contoume de como o seu último disco saíra da arroutada de ficar na Arxentina tocando por Bos Aires con Uxía no canto de coller o voo de volta, tal como tiñan previsto logo dunha actuación de varios músicos galegos. E comprobei que lonxe no tempo daquela mocidade compartida el non mudara en nada. Narf era o Fran de sempre: amor a vida, intelixencia e paixón creadora.
Cando o coñecimos, viñamos da militancia obsesiva, dunha ERGA a tempo completo e de contrapoñer as metas grandilocuentes do sistema ás nosas propias e a curto prazo: “Obxectivo 92: Liberación nacional”. Ao mesmo tempo falábase de que había que saír da endogamia, de “abrirse á sociedade”, de “ser coma xente”. Un debate que resultaba sospeitoso non só por vir de elitistas e clasistas que pretendían lavar a súa imaxe con esa declaración de amor ao cidadán de a pé, senón porque era o xeito de encubrir a pretensión real que deixaramos de ser o que eramos. Nunca chegamos a ser máis que a xente. Eramos exógamos por necesidade laboral ou académica, estabamos na sociedade, porque non queda outra, pero ademais eramos nacionalistas e comunistas, e a moita honra. E andabamos cargados de bandeiras, de fouces e martelos e de estrelas vermellas por Compostela adiante.

E como nos fomos atopar con Fran e os seus Nicho Varullo? Pois a verdade é que podemos dicir que se xuntou a fame coas gañas de comer. Naquelas longas noites do Tarasca, As Crechas, O Curruncho e, sobre todo, o Burgo das nacións, quen estaba disposto a tocar até o amencer eran eles, e quen non tiña dor da súa carreira académica eramos os militantes. E despois estaba o activismo cultural e xuvenil que precisaba ter acompañamento musical. E ao final acabamos embarcados xuntos -literalmente- naquel glorioso cruceiro da mocidade pola paz da UMG.

Eles non eran nacionalistas nin sequera cantaban en galego. Eles só querían facer arte, e non pedían nada a cambio. De feito, a precariedade da mocidade levou a que tendo en conta que eran os únicos que estaban dispostos a vir de balde non se pensada en poñer reparos nin polo contido das súas letras (amor promiscuo) tipo de música (rock) nin pola lingua (español). Pero sobre todo porque eles sempre respectaron o que nós eramos. Non recordo naquelas conversas nocturnas ningún intento de conversión a causa por ningunha das partes. Para nós foi asumirnos como organización política que era parte dunha sociedade complexa onde había outras expresións distintas de nós propios que debíamos aprender a aceptar sen desleixo dos nosos obxectivos. A política consiste en asumir o pluralismo. Non é renunciar ao proselitismo senón precisamente poñer en valor que acreditamos tanto nas propias ideas que non precisamos que todos pensen coma nós para sentirnos seguros. Tratábase de renegar do paternalismo a hora de defender as propias conviccións, sobre todo, de deixar de crerse superiores e considerar que os outros non teñen nada que ensinarnos. O exercicio de convivir co que representaba Fran nese momento foi moi san para a nosa xeración. E penso que este encontro tamén foi positivo para os compoñentes daquela xeira de rapaces composteláns que logo tiveron unha evolución cara a defensa da nosa cultura e a nosa lingua. Aínda que todo o mérito é seu. Mesmo creo que no caso de Fran, el foi máis alá do que nós lle puidéramos aportar para tomar unha conciencia tan lúcida do mundo no que vivimos e do que representa a cultura galega nese marco.
Quizais o determinante nel fose África para entender a totalidade sen exclusións. De Mankell quedounos a impresión de que hoxe é practicamente imposíbel saber o que é a humanidade sen ir a África. Mais ir a África coa súa ollada, como unha esponxa que todo quería saber. Non para salvar aos africanos de si mesmos coma se nós non tivéramos tamén moito que rascar na propia casa, senón para reflectirse neles, e grazas a eles tentar entendernos mellor a nós mesmos. O feito de manterse fiel a súa vocación artística fixo que se decatase que a cultura eurocéntrica era unha limitación para quen aspirase á arte total, un creador -por definición- debe rachar cos regos que lle labra o poder e ir campo a través, e non por imperativo do compromiso militante de revirarse contra quen manda, senón polo mandato da orixinalidade e do xenio auténtico dunha persoa que coma el tanto amaba xerar cultura.

Neste seu último disco, en “Baladas da Galiza Imaxinaria” atopamos a Castelao e Rosalía, a Compostela e Mozambique, ao Alalá e ao Rock, o encontro, a conversa, o abrazo, a valentía de conciliar fronte a deserción de disociar. Mesmo o feito de que sexa un traballo de colaboración, de suma, de irmandade con Uxía dá conta xa do seu caracter. E mesmo volveu sobre unha peza súa, “Esta noite”, que me lembrou tantas noites en común e que me parece que pode ser lida mesmo como despedida de quen sempre estará por aquí:

Oín dicir que non ías andar máis por aquí
que querías voltar, voltar, voltar.
Pois non, meu irmán,
foi simplemente un momento de abatemento
pero xa tomei folgos…

Teño toda a forza pra loitar
teño cada noite pra soñar
e cada minuto pra lembrar quen eu son
pra lembrar de onde eu son

Esta noite vou voltar ao lugar
onde sendo criança brinquei
esta noite vou voltar ao lugar
onde sendo un rapaz eu soñei
na braña grande, no val da Louriña
no patio da escola, nas vías da estación.

Curún dende ielelé…
pois é, meu irmán,
foi simplemente un momento de abatemento
pero xa tomei folgos.

Teño toda a forza pra loitar
teño cada noite pra soñar
e cada minuto pra lembrar
quen eu son
pra lembrar de onde eu son.

Esta noite vou voltar ao lugar
onde sendo criança brinquei
esta noite vou voltar ao lugar
onde sendo un rapaz eu soñei
á beira dun río, perto da casa á casa de sempre,
co tempo aí enfrente…