Segundo o Ethnologue, o badeshi é unha lingua que non se fala desde hai tres xeneracións. No entanto neste vídeo da BBC podemos oir falar a tres homes (Said Gul, Ali Sher e Rahim Gul) nesa lingua do norte paquistaní, no val de Bishigram.
Segundo estes informantes hai unha xeneración toda a aldea falaba badeshi. Eran unhas nove ou dez familias. En pouco tempo a súa lingua foi desprazada polo torwali.
Algunas frases en Badeshi :
Meen naao Rahim Gul thi - O meu nome é Rahim Gul
Meen Badeshi jibe aasa - Eu falo Badeshi
Theen haal khale thi? - Como estás?
May grot khekti - Eu comín.
Ishu kaale heem kam ikthi - Non nevou moito este ano
O castelán non é a única lingua que se fala en México. Hai outras 364 linguas. En total, unha para cada día do ano. Aínda que o estatus legal, na teoría, é o mesmo para todas as linguas, a situación real é de minorización lingüística onde o español é quen detenta realmente todos os dereitos mentres que as linguas indíxenas fican minorizadas e restrinxidas ao uso familiar.
Isabel Corral presenta un estudo feito a unha mostra de 154 persoas que se autoidenficaban como indíxenas do sur de México e comenta os resultados mediante aspectos sociolingüísticos da realidade galega. Por exemplo, na identificación como "indíxena", a lingua non é o aspecto de máis importancia. Do mesmo xeito, a na identificación como "galego" a lingua ocupa un terceiro lugar.
En que lingua debería falar un indíxena? En que lingua te sentes máis cómodo? Cal é a lingua que se lle debe falar aos nenos? Cal é a lingua de uso na familia ou cos amigos? Con que lingua falan cos profesores? Cales son os principais prexuízos lingüísticos? Cal é a política lingüística?
E se trasladamos agora estas cuestións ao caso dos indíxenas galegos?
Dun tempo a esta parte chámanlle humanización á pavimentación das rúas. Retátase aquí o pouco acaído que é este vocablo para referirse ao que vén de facer o concello da Estrada nas rúas que se coñecen como a Zona dos Viños.... ou Zona de los Vinos, según se mire. Para quen non sexa da vila, debe saber que hai dúas entradas principais desde o centro cara esa Zona (dos Viños / de los Vinos). Seguramente as mentes colonizadas que argallaron esta trapallada pasean contentas e felices pola Zona de los Vinos mentres que os sufridos transeúntes que intentamos circular pola vida en galego, vemos como se nos pechan as entradas á Zona dos Viños.
Non é esta a única barrabasada nesta actuación no lugar. Coma sempre, non se realizou unha previsión de futuro e a intervención no subsolo non estará preparada para soster novos servizos como os das telecomunicacións (e isto nunha área no centro da vila). Para máis, inzaron o chan de luces que apuntan ao ceo e molestan a que se atreva a pasear por alí pola noite, alén da contaminación luminosa innecesaria que xeneran. Por certo, o da contaminación luminosa é un concepto incógnito para o actual alcalde e compañeiros de goberno.
En conclusión, hoxe na Estrada, depois de gastar unha manchea de cartos, estamos máis deshumanizados que hai uns meses.
Isto de que os galegos dispoñamos de dúas formas normativas para denominar o país (Galicia e Galiza), ambas no mesmo idioma, conforme a preferencia do usuario/utente (non como Bélxica, que ten dúas ou tres, ou Suíza, que ten catro, pero cada unha no idioma correspondente), constitúe un trazo digno de admiración, e tamén unha riqueza lingüística; e iso que xa nos fomos empobrecendo, porque na Idade Media aínda gozábamos de maior variedade: Galiza, Galisa, Galliza, Galisia, Galicia, etc.
Vídeo-reportaxe realizada para o IES Chamoso Lamas (O Carballiño) por Damián Otero Álvarez e Antonio Pinal Lois, que saíron á rúa coa cámara e micrófono e preguntáronlle aos veciños polas súas ideas arredor da lingua:
Cres que o galego, fóra da Galiza, serve para algo?
Xa que o galego é unha lingua minorizada, pensas que só se debería empregar o castelán para poder comunicarnos todos correctamente?
Debería modificarse a Lei de Normalización Lingüística e promover máis o uso do galego?
Ao iniciar unha conversa en castelán, pensas que é de mala educación responder en galego?
Pensas que podes progresar socialmente empregando o galego?
Deberíase eliminar do ensino o galego e adicarlle máis horas ao castelán?
Pensas que as persoas galegofalantes e nacionalistas son uns radicais?
E a entrevista final é apoteósica.
Un produto audiovisual entretido, ben realizado, e un recurso educativo máis. Será moi interesante reflexionar na aula sobre as preguntas e as respostas que aquí se ofrecen.
Non tardaremos en ver as reportaxes de Damián e Antonio na galega. Teñen alma de periodistas, e dos bos.
Nunha entrada anterior falabamos da excelente iniciativa do Servizo de Normalización Lingüística da USC de abrir unha canle de vídeos didácticos nos que profesores da Universidade nos achegan ideas da súa especialidade de forma amena e accesible. Unha das colaboradoras nesa proposta é a profesora da Área da Xeometría e Topoloxía Elena Vázquez Abal. Ela é a protagonista desta entrada na que presentamos unha conferencia que impartiu o pasado 9 de marzo no Vello Cárcere de Lugo dentro dun gorentoso programa titulado Achegando a ciencia.
Eu xa lle escoitara esta conferencia na Facultade de Matemáticas hai uns meses, por iso, e aínda que non teña o mesmo sabor que gozala en directo, recomendo velo de principio a fin. De forma moi clara, e por outra banda, sen cometer traicións á ciencia matemática, a profesora Elena V. Abal lévanos polos camiños da xeometría e, a un tempo, fainos reflexionar sobre o papel que se lle obriga a xogar á muller na ciencia.
O SNL da Universidade de Santiago acaba de abrir unha canle con vídeos didácticos na que diversos especialistas desenvolven unha cuestión con rigor científico e académico. Entre os primeiros vídeos que nos achega esta canle quixera destacar un par deles porque tratan tópicos das matemáticas e a física...en galego! Ademais realizan as explicacións de forma moi clara, o cal os convirte en ferramentas didácticas para o ensino secundario de aproveitamento prácticamente obrigado. Quero que isto sirva para vergoña da Consellería de Educación que é quen prohíbe, vía o funesto decreto 79/2010, se poidan reproducir estes vídos nunha aula do ensino secundario. Eu animo a todos os docentes a que o fagan, e de paso expliquen nas súas aulas a atrabiliaria prohibición emanada dunha Xunta enemiga do uso da lingua que debería defender.
O primeiro dos vídeos é unha fermosa introdución á xeometría da esfera. Trátase de determinar a xeodésica na superficie terrestre e está protagonizada pola incansable profesora Elena Vázquez Abal, que sempre parece disposta a colaborar en proxectos de divulgación das matemáticas.
No segundo dos vídeos Cibrán Santamarina explica en que consiste a natureza ondulatoria da luz, tamén a un nivel ideal para o alumnado do ensino secundario.
A resaca do Día de Rosalía non remata, e isto a pesar de que a Consellaría de Educación lle virou as costas á celebración escolar da xornada. Velaquí un exemplo máis de como a longa sombra de Rosalía chega ata nós. No IES Chano Piñeiro (Forcarei), aproveitando o lema do Día de Rosalía deste ano, #AbrideAfiestra, construíron unha fiestra a mantenta para abrirlla a Rosalía.
Nas illas Surín, quizais o recanto máis fermoso e afortunadamente máis afastado dos circuítos turísticos de Tailandia, atopei unha desas historias que che cambian a perspectiva: era a hora do solpor e estaba a morrer unha palabra.
Grazas a este chío de Miguel Grandío, souben da existencia deste vídeo, un máis dos que participan nesa xenial iniciativa que é Youtubeir@s
Na descrición do audiovisual infórmasenos que é o primeiro capítulo dunha serie titulada "Descubrindo as palabras". A cousa promete.
O Portal das Palabras adicoulle unha entrada a "pino" e outra a "piñeiro" indicando que a etimoloxía de ambas palabras procede do mesmo vocablo latino pinus-i, só que a segunda sufriu maior variación xa que parece ser que deriva da forma pinarius, do baixo latín.
Tamén é moi curioso ver como as corporacións municipais se meten a ensalzar símbolos por presuntas relacións lingüísticas sen fundamento lingüístico ningún. No vídeo vemos á presentadora a carón da estatua do galo piñeiro. Bo sería que antes consultaran a alguén que saiba do tema, e aínda mellor sería que actuasen con respecto á lingua de noso.
Parémonos un momento a reflexionar en como valoraríamos un goberno que prohibe palabras como democracia, referéndum, liberdade de expresión,...
A mesma valoración merecía un goberno que non mermitise o uso destas palabras no seu contexto natural, isto é, no debate político, na lexislación, no sistema educativo....Nunha sociedade occidental actual iso sería inimaxinable.
Se o secuestro terminolóxico se referise a palabras como cotanxente, grafo, multiplicación ou topoloxía, a nosa consideración iría aínda máis alá. Efectivamente, alén da valoración moral e política cualificaríamos a situación con adxectivos como kafkiana, irracional, surrealista.,...
E se vos dixera que isto está a suceder agora e aquí?
O pasado luns (11/03/18) o presidente da RAG, Víctor F. Freixanes, e o responsable do Seminario de Lexicografía desa mesma institución, Manuel González, presentaron xunto a uns representantes dun grupo de traballo de terminoloxía matemática, a actualización de 168 termos do dicionario da Academia. Esta boa nova non o é só desde o punto de vista puramente lingüístico. Chega máis alá porque “un paso imprescindible para a normalización é o establecemento dunha terminoloxía suficiente e precisa”. Nesta mesma liña, destácase a preocupación "pola prohibición do emprego da terminoloxía matemática no ensino non universitario vía o decreto 79/2010 "pois un segundo paso esencial para a normalización é o uso natural da lingua no seu contexto. No caso dos termos matemáticos este contexto está nas aulas de matemáticas, especialmente do ensino non universitario, que é onde se aprende o significado dos mesmos.
Velaquí un grupo de palabras secuestradas. Pídovos que as liberedes nas aulas de matemáticas. Son vosas:
Como vedes, non son todas mais en todas elas poderase ver unha mensaxe como na da imaxe que acompaña esta entrada, informando da actualización. Certamente hai máis palabras que estas que se referencian aquí, pero non teñades medo a usalas. Non se gastan. Máis ben ao contrario, canto máis se usan máis forza cobran.
E quen pode ter medo de que as palabras, e con elas a lingua, cobre forza?
Claridade e paixón pola toponimia. Esas son as carácterísticas principais desta exposición de Clara Iglesias na presentación do seu libro "Os nomes da Estrada" (Edicións Fervenza 2018). Por esas razóns este vídeo é máis que ningunha outra cousa, un excelente recurso educativo para explicar o que é a toponimia e a xustificación da importancia para interesármonos por ela.
O libro ofrécenos un estudo etimolóxico de todos os topónimos maiores do noso concello; é dicir, os nomes das parroquias e dos lugares que as conforman. En total, son case 400 nomes obxecto de análise. Na súa orixe todos os topónimos tiñan un significado axeitado á realidade que denominaban e formaban parte do vocabulario habitual do momento en que naceron; mais, co tempo, moitos deles, a causa da evolución do sistema lingüístico, convertíronse en verdadeiros enigmas porque a súa significación deixou de ser evidente. En "Os nomes da Estrada," a autora intenta dar resposta a esta curiosidade, explicando o significado e a orixe de cada topónimo.
Antonte a Asociación Cultural Vagalumes organizou unha gorentosa velada para acoller a presentación do libro "Os nomes da Estrada" (Edicións Fervenza, 2018) da autoría de Clara Iglesias Cortizo, sobre a toponimia maior do concello.
Aínda que os medios de comunicación deron fe do acto, [1, 2], non achegaron ningunha nota do que realmente aconteceu no local de Abanca na tardiña do 09/02/18.
O primeiro en intervir foi David Otero. A súa presenza é sempre unha garantía de dinamismo pois todos coñecemos e coñecémonos, tal e como diría el, nese volcán de palabras coas que nos regala en cada presentación.
David Otero falounos do pensar dun pobo, que se materializaba nas follas do libro que tiña entre as mans, "Os nomes da Estrada" e corporizou os nomes da súa Compostela natal. Os outros intervintes habían de facer o mesmo, referirse ao topónimo do seu lugar de nacemento. Tal é a forza da terra que nos dá á vida.
Calros Solla referiuse en repetidas veces á súa Abeleira natal. A súa intervención merecía ser recollida en papel para poder gozar dunha lectura demorada. Por momentos parecía un poema: "noméote para que existas, ármote coa vareta máxica da palabra. Un ermo é aínda máis ermo cando do difunto leva á microtoponimia para o outro mundo. Cando unha lingua morre, un ecosistema desaparece con ela"
Manuel Cabada destacou que o libro que estaba a presentar dignificaba as parroquias e lugares nos que nacemos, vivimos ou finamos. El é natural de Sabucedo, a única das 51 parroquias que non ten máis que un lugar. O topónimo desta parroquia procede do nome dunha árbore, o sabugueiro, que se daba no lugar. Cabada referiu a historia dun bispo non galego de Compostela (a maioría non foron galegos) que nalgún documento antigo cambiara este nome polo castelanizado *Sauquedo. A colonización política e eclesiástica castelanizaba sen máis tanto seres vivos como entes inanimados.
CONTAN AS crónicas que dúas funcionarias da Delegación da Xunta da cidadede de Lugo se negaron a atender en idioma galego a unha cidadá que lles demandaba unha determinada información, e aínda por riba unha das dúas empregadas públicas, ademais de enxalzar alegremente ao ditador Franco, desexou a morte expresa do idioma no que escribiu don Ánxel Fole: "Pues si se pierde mejor", expresou —con ánimo sepultureiro— a traballadora administrativa do órgano colexiado do Goberno galego, que toma o nome da Xunta do Reino de Galicia creada en 1528.
Foi no supermercado. Trataba de explicarlle a miña filla a diferenza entre unha mandarina e unha laranxa. A simple vista, non é moita. Un pouco máis grande unha e un pouco máis pequena a outra. Mentres pesaba unha bolsa de kiwis, díxome a froiteira: "Gústame moito que lle fales en galego". Como. Pensei en voz alta. "Si, que lle fales en galego á nena. Agora moi pouca xente o fai". Colleume co pé cambiado. Por un momento quedei calado. Non sabía moi ben que dicir. "É que eu sempre falo en galego. Con ela tamén, claro", resposteille. Sen máis. Gustaríame ter a posibilidade de sacarlle algo máis de brillo ao meu propio comportamento. Dicir que a miña forma de expresarme e de dirixirme á pequena, e tamén aos demais, responde a unha actitude militante no idioma propio, pero o certo é que, polo menos no meu caso, é moito máis sinxelo que todo iso. Falo no mesmo código no que penso, na miña lingua nai. Cando mudo ao castelán, polo que sexa, teño que traducir o que sae do meu propio maxín. Non me costa traballo, pero é unha fala procesada, menos espontánea. "Xa, pero é que moita xente cambia de lingua para falar cos rapaces", insistiu. Deixoume matinando. Non é que non fose consciente de que iso sucede, pero sorprendeume o feito de que sexa algo tan frecuente como para que eu mesmo chamase a atención por non facelo. E máis nun lugar polo que, ao longo do día, ten que pasar moita xente. Unha morea de pais cos seus fillos. Non me gustou ser unha rareza por isto. Mellor sería ser a excepción polo contrario.
Foi o rapaz o que me avisou da exitencia deste vídeo que se presenta no concurso Youtubeir@s na categoría "Vídeo-opinarmos".
Foi realizado polo alumnado de 1º de Bacharelato do IES Manuel García Barros (A Estrada) e ben pode ser unha boa mostra no que se coce nesa magnífica proposta normalizadora que é Youtubeir@s
Encantoume este vídeo realizado polo ENDL do IES Pontepedriña (Santiago), realizado para a concienciación da discriminación da muller co gallo do 8 de marzo.
Non foi esta a única achega deste ENDL, senón que hai unhas semanas potenciaba o recoñecemento do labor da muller na ciencia a pesar de que a metade feminina da humanidade se viu excluída do acceso ao coñecemento durante práctiamente toda a historia. Con todo, sempre houbo espíritus que foron quen de romper barreiras e que se recoñecen no seguinte vídeo.
O pasado 26/02/18 reuníronse os tres institutos da Estrada para celebraren nun acto conxunto o Día de Rosalía 2018. Cancións, recitado de poemas e mesmo rap. Unha xornada completa para a reivindicación dunha figura e unha lingua únicas no mundo.
Nótase ben que este vídeo foi gravado nunha mañán de intenso frío. Ese mesmo frío que senten os Equipos de Normalización cando reclaman o apoio da Administración para desenvolver con acerto o seu labor. O mesmo frío xélido dos que zoa cando os profesores de ciencias que entramos cada día na aula coa ameaza do funesto decreto do plurilingüismo. Esa xiada que entra na casa dos que teñen que mandar os nenos á escola, e saben que os mandan falando en galego pero que van volver latricando en español (cando van, van como rosas, cando vén, vén como negros). Contra todo isto a bafarada que acompaña a voz de Ana Pontón vai brindo o camiño da primavera.
PP e Cs desenvolven una absurda competición por lle amosar á cidadanía quen é máis españolista. Deste xeito, o Goberno do Estado estudou a introdución do castelán como lingua vehicular, mentres Cs vén de propor una reforma da lei básica estatal de emprego público para que ningunha das autonomías bilingües poida esixir o coñecemento da lingua propia, que só podería avaliarse como simple mérito.
O venres 9/03/18 ás 20:00 h. na sala de exposicións de Abanca, a Asociación Cultural Vagalumes presentará o libro Os nomes da Estrada. Orixe dos topónimos das parroquias e lugares do Concello da Estrada, editado por Edicións Fervenza. Intervirán a autora, Clara Iglesias (presidenta da AC Vagalumes), e mais os escritores Calros Solla e Manuel Cabada Castro.
O libro ofrécenos un estudo etimolóxico de todos os topónimos maiores do noso concello; é dicir, os nomes das parroquias e dos lugares que as conforman. En total, son case 400 nomes obxecto de análise. O interese polo significado do nome dos lugares vén de moi antigo; desde sempre as persoas sentiron interese e curiosidade por saberen por que o lugar onde vivían recibía un determinado nome. Na súa orixe todos os topónimos tiñan un significado axeitado á realidade que denominaban e formaban parte do vocabulario habitual do momento en que naceron; mais, co tempo, moitos deles, a causa da evolución do sistema lingüístico, convertíronse en verdadeiros enigmas porque a súa significación deixou de ser evidente. En Os nomes da Estrada, a autora intenta dar resposta a esta curiosidade, explicando o significado e a orixe de cada topónimo.
A toponimia é un verdadeiro tesouro do patrimonio inmaterial dun pobo, xa que é testemuña das circunstancias históricas e garda a memoria dos momentos máis antigos da lingua. Ademais, funciona como un importante referente colectivo e un forte sinal de identidade. Os topónimos son verdadeiros monumentos históricos que se manteñen en pé a través dos séculos. Por iso, o coñecemento da orixe da nosa toponimia serve para facérmonos máis conscientes de quen somos, para identificármonos como sociedade e como país.
Andrea ten 15 anos, estuda derradeiro ciclo de secundaria nun colexio concertado en Santiago, gústanlle as ciencias sociais, aínda que non ten decidido cara a onde orientar os seus estudos futuros, no caso de que acceda á universidade, que de seguro accederá. A reflexión que reproduzo é súa, case que literal: «Nacín nunha familia galegofalante. Os meus país e os meus avós falaron e falan galego comigo. Pero cheguei á escola e dende o primeiro momento, xa dende moi pequeniña, decateime de que, na práctica, o galego non contaba, ou contaba ben pouco, nas relacións sociais, na comunicación cos mestres (con algunha excepción), no tempo de recreo no colexio, nos cómics, no cine, na televisión… O mundo, fóra da relación íntima cos meus pais, vivía e desenvolvíase en castelán, e os nenos e as nenas, no colexio, aínda que moitos estaban na miña situación, instalámonos entre nós tamén en castelán, porque era a lingua que mandaba. ¿Que podemos facer para que isto non suceda?».
Gústame ler cada día a prensa en papel. É a forma de ler que coñecemos a xente da miña xeración. Eu vin con esa costume do Senegal, e case desde que cheguei leo a prensa a diario. Ao principio tiña problemas para comprender os textos, pero a lectura axudoume a aprender o español. Eu leo a prensa nos bares, que é unha forma de estar con xente e combater un pouco a soidade. A lectura dos xornais tamén me permite estar ao día da actualidade galega, estatal e internacional. Así que para un inmigrante coma min os xornais teñen tres funcións: aprender a lingua para integrarme, sentirme parte dunha comunidade e da conversa, e estar ao tanto das cousas que pasan no mundo.
A Universidade de Edimburgo celebrou o Día de Rosalía cunha lectura en galego, italiano, gaélico, tamil, malaio, francés, catalán, español, polaco,... e así ata 21 linguas distintas.
Vía SXPL
Ademais desta proposta, temos varias intervencións máis desde diversos Centros de Estudos Galegos polo mundo adiante:
"Xan" en galego e catalán
Desde o CEG de Río de Janeiro
"Negra sombra", en alemán e galego desde o CEG de Kiel
En húngaro e galego desde o CEG de Budapest
Desde o CEG de Granada
Adiós ríos...en trilingüe en galego, gaélico irlandés e inglés desde o CEG de Cork
Velaquí un novo exemplo da forza con que Rosalía de Castro chega ata os nosos días. Trátase dunha videomontaxe cos traballos do alumnado de 1º e 2º da ESO do IES Antón Losada Diéguez (A Estrada) que multiplican a pegada do Día de Rosalía 2018. Eu xa os vexo nos corrdores do insituto todos os días, pero non quería deixar de compartilos con quen pase por este corredor virtual.
Un recente libro: “Estudos sobre o cambio lingüístico no galego actual” (Consello da Cultura Galega, 2017), trata unha realidade linguïstica innegábel: a existencia dun galego actual, basicamente urbano, que non se corresponde con ningunha das áreas lingüísticas tradicionais. Unha fala xurdida da situación sociolingüística contemporánea de bilingüísmo obrigado e inelutabelmente influída polo castelán e o galego estándar. A estandarización dun idioma é un fenómeno imprescindíbel para a supervivencia de calquera lingua no mundo actual, moito máis importante ca o seu número de falantes, e similar ao seu recoñecemento legal nun determinado territorio. Leva sempre consigo un grande avance no seu desenvolvemento como meio de comunicación, mais tamén a consecuencia negativa dunha perda gradual e inexorábel da súa variación dialectal. É o galego non vai ser unha excepción. Ende mal, a estandarización da nosa lingua é relativamente recente e ten en contra a súa non aceptación total. Algo parecido sofreu o basco, onde o éuscaro batua foi contestado polos defensores dos diferentes “euskeras” vivos como invento sen falantes reais que remataría co verdadeiro éuscaro –algo que nunca se lle achaca ao estándar castelán ou de calquera outra lingua de prestixio–. O catalán tivo a sorte de se estandarizar con anterioridade e dotarse dunhas normas en 1932, tamén de non perder a súa referencia da lingua medieval coma si sucedeu co galego, pero así e todo tamén tivo e ten a súa réplica por parte dos partidarios de diferenciaren as diferentes variedades –algo que non se reivindica para as variedades do castelán–.
